Οικολογική ή ταξική ηθική; (1/4/2019)

Ένα τεράστιο θέμα, ίσως το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει, αλίμονο ανεπιτυχώς, ο άνθρωπος στην σημερινή ιστορική συγκυρία.

Ο άνθρωπος μέσα από την οικονομική ιεράρχηση που καθιερώθηκε μετά τη γενικευμένη χρήση των μηχανών, περιλαμβανομένων και των όπλων, δημιούργησε μια ορισμένη αντίληψη περί επιβίωσης. Αυτή η αντίληψη που επικράτησε λόγω της απλοϊκότητάς της, μειώνει συνεχώς τη φυσική θετική εμπειρία ενώ συγχρόνως ο ίδιος άνθρωπος, σαν μέρος της φύσης, αυξάνει την αρνητική εντροπία με τα έργα του. Με αυτό, στη σημερινή χαοτική πραγματικότητα εγκαθίσταται σαν μόνιμο πρόβλημα η αντίφαση «άνθρωπος και τα έργα του».

Για περισσότερα από δύο χιλιάδες χρόνια η δυτική σκέψη και κοινωνία προβάλλει μια εικόνα του φυσικού κόσμου βαθύτατα εχθρική και αντιδραστική. Στα πλαίσια της προσπάθειας μιας μορφοποίησης αυτής της αντίληψης η φύση περιγράφεται από την πλειονότητα των διανοουμένων με διάφορα αρνητικά χαρακτηριστικά. «Τυφλή», «βουβή», «σκληρή», «εχθρική» και «φειδωλή» ή μέχρι τον ίδιο τον Μαρξ σαν «βασίλειο της αναγκαιότητας». Αυτή η αντίληψη στερέωσε την πεποίθηση ότι η φύση και ο άνθρωπος είναι δύο διαφορετικά στην αρχή τους πράγματα και ότι ο άνθρωπος πρέπει να την ελέγξει με την αρωγή ή την «πρόοδο» που προσφέρει η μηχανή έτσι ώστε τελικά να την εκμεταλλευτεί.

Αυτή ακριβώς την παράδοση, μιας αδιάλλακτης σύγκρουσης του ανθρώπου με την εχθρική φύση, βασίζει η οικονομική επιστήμη ή η οικονομολογία της σύγχρονης εποχής.

Εμφανίζεται κυρίως σαν αντίθεση μεταξύ των πόρων που σπανίζουν (μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) και των «απεριορίστων αναγκών» του ανθρώπου οι οποίες μέσω άλλων ελλειμματικών επιστημών (κοινωνιολογία, οικονομία, ψυχολογία κλπ) καθίστανται δίκαιες και φυσικές.

Όλες οι ταξικές θεωρίες της κοινωνικής ανάπτυξης είναι πια τόσο ριζωμένες, επί τρεις σχεδόν αιώνες, γιατί βασίζονται στην πεποίθηση ότι η «εξουσία» πάνω στην φύση από τον άνθρωπο απορρέει απ’ την ανάγκη να κυριαρχηθεί αυτή η φύση, σαν προϋπόθεση για την χειραφέτηση της ανθρωπότητας στο σύνολό της. Δηλαδή, ότι ο άνθρωπος θα γίνει καλύτερος και ευτυχέστερος υποτάσσοντας και εκμεταλλευόμενος τη φύση.

Αυτή η αντίληψη ιχνογραφείται πρώιμα στα πολιτικά κείμενα του Αριστοτέλη, όταν δηλώνει στο πρώτο βιβλίο των «Πολιτικών» ότι η πατριαρχική οικογένεια είναι το βασίλειο της ανομίας, της τυφλής εξουσίας, της υπακοής και της βίας. Μέχρι που έγινε επιστημονικό αντικείμενο, αφού πέρασε από τον Μαρξ και κατάντησε σήμερα με όλους τους δυνατούς τρόπους, το αναγκαίο άλλοθι του νεοβαρβαρισμού της νέας τάξης και του αδηφάγου καπιταλισμού. Αυτή η ψευδής αντίληψη προσφέρει έτσι μία δόλια αιτιολόγηση, δήθεν, για την δημοκρατία, την ελευθερία και την ισότητα. Στην τελική ερμηνεία του φαινόμενου αυτού δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η ευγενής ιδέα της κοινωνικοποίησης κατάντησε, με την ιεράρχηση και κυριαρχία της οικονομίας επάνω σε όλες τις θεωρήσεις των ανθρώπων, να γίνει στην λαϊκή σκέψη, αλλά και στην επιστημονική τυφλότητα, η φύση εχθρός του ανθρώπου και των αναγκών του. Αυτών δηλαδή που προκαλούνται ή προκύπτουν, αλίμονο, απ’ τη χρήση της μηχανής και των όπλων.

Ο άνθρωπος, εάν θεωρούσε τον εαυτό του μέρος αυτής της φύσης, και δεν αφηνόταν στην απελπισία, τον φόβο και την άγνοια που του υπαγορεύει η «άγρια εξατομίκευση» και το εξωφυσικό «εγώ» του, θα μπορούσε να κατανοήσει ότι η πάλη για την επιβίωση και η κυριαρχία του ικανότερου ή ισχυρότερου, που, σαν σύνθημα, αιώνες τώρα, προπαγανδίζει ο αδηφάγος πλουτισμός και κατάφερε να εμφυτεύσει στη λαϊκή συνείδηση, δεν είναι αποτελεσματική.

Αντί αυτού, θα μπορούσε να κατανοήσει ότι ο ικανότερος ή ισχυρότερος θα έπρεπε αδελφικά να βοηθήσει τον αδύνατο στο πλαίσιο μιας βαθιάς ανθρώπινης ηθικής της ελευθερίας της βούλησης. Στη θέση του άγονου ανταγωνισμού, που προπαγανδίζει η «εγωπάθεια», θα έπρεπε να βρίσκεται η «συμβίωση», δηλαδή, να γίνει μαζικά κατανοητό ότι ο ικανότερος και ισχυρότερος είναι αυτός που βοηθά κάποιον ή κάποιους άλλους να επιβιώσουν. Η «άγρια εξατομίκευση» που παράγεται απ’ τον φόβο και την αμάθεια να δώσει τη θέση της στην αδελφοσύνη. Τα ατομικά αδιέξοδα δεν καταργούνται με την ατομική ισχύ και την καταστροφή των άλλων. Αντίθετα, γίνονται με την πάροδο του χρόνου πιο εφιαλτικά για όποιον διανοείται εριστικά.

Υπάρχουν άπειρα σχετικά με το θέμα βιβλία. Σημαδεύω ελάχιστα για όσους έχουν ακόμη την κακή συνήθεια.
·    Lewis Mumford.  The Myth of the Machine 1970
·    William Trager. Symbiosis 1970
·    Murray Bookchin. The Ecology of Freedom 1982
·    Farley Mowat. People of the Deer 1968
·  Jacob Buckhardt. Veber Studium der Gescichte 1905
·    Igor Adabachev. Les Énigmes de l’Aujourd’hui 1975
·    M.M. Kamishilov. Evolution of the Biosphere 1974