Τα εθνικά ζητήματα (2/3/2019)

Για πολλούς και διάφορους λόγους είναι ακόμη και σήμερα δύσκολο να διατυπωθεί ένας αποδεκτός από όλους ορισμός της έννοιας έθνος. Είναι ένα τεράστιο πρόβλημα το οποίο κατά την ταπεινή μου γνώμη θα μείνει άλυτο. Ο κάθε ενδιαφερόμενος θα έχει την άποψη που τον επιβεβαιώνει χρονικά και ιστορικά. Είναι απίθανο να συμφωνήσουν εφόσον στην σκέψη των ανθρώπων δεν έχει ξεκαθαριστεί η διαφορά μεταξύ συνόλου και συναθροίσματος. Μερικοί κάνουν πρόσθεση σαν συστατικά του έθνους τα γνωρίσματα του συνόλου και άλλοι αυτά του συναθροίσματος. Όλοι όμως κάνουν το λάθος να θέλουν να τα ταιριάξουν σε ένα κοινό νόημα γιατί αυτό τους συμφέρει προκειμένου να αποδείξουν το επιδιωκόμενο. Τα κριτήρια θα είναι αμφιλεγόμενα πάντα και το πρόβλημα της κατά περίπτωση εφαρμογής ενός κοινού ορισμού θα μένει αδύνατο και άλυτο. Η ιστορική διάλυση της πραγματικότητας, για παράδειγμα της φεουδαρχικής κυριαρχίας και των μεγάλων αυτοκρατοριών, δηλαδή, όπου η συγκολλητική ουσία της κοινωνίας ήταν εξωτερική επιβεβλημένη βίαια και εξουσιαστικά, όταν αυτή έπαψε να υπάρχει, είτε από επαναστάσεις είτε ακόμη και από το ξαναμοίρασμα μεταξύ των μεγάλων, δημιουργήθηκαν ζητήματα τα οποία ονομάζονται εθνικά. Γεγονός που ερμηνεύεται από την διαφορά της έννοιας του συνόλου από την έννοια συνάθροισμα. Με απλά λόγια αυτό που συνδέει τα μέλη ενός συνόλου είναι ύλη συγγενής, όπως η γλώσσα ή η κοινή ιστορία κα. Σημαίνει δηλαδή ότι η συναρμογές των στοιχείων ή των ατόμων είναι δομικές. Αντίθετα, αυτό που συνδέει τα μέρη ενός συναθροίσματος είναι υλικό ξένο και η σχέση είναι κατά συνθήκη. Έτσι, το συνάθροισμα έχει λειτουργικές συναρμόσεις ή συναρμόσεις ελέγχου όπως είναι η στρατιωτική κατοχή, η βίαιη κυριαρχία, ή η οικονομική εξάρτηση. Τα Βαλκάνια, η γειτονιά μας, είναι ιδανική για μελέτη τέτοιων ζητημάτων.

Ένα τέτοιο όμως ειδικό, σχεδόν «επιστημονικό» θέμα είναι αδύνατον να λυθεί από τον απλό άνθρωπο. Παρόλα αυτά όταν αυτός ο απλός άνθρωπος βρεθεί στο πεδίο της διαμάχης όλων αυτών των συμφερόντων και των «εγκεφάλων» που τα υπηρετούν, αν τυχόν εισπράξει επάνω του τη βία, και δεν είναι τελείως αποβλακωμένος, θα αισθανθεί την φυσική ανάγκη να βρει μια άκρη ή τουλάχιστον να καταλάβει, γιατί βρίσκεται καταδιωκόμενος για κάτι που δεν φταίει και ποιος του στέρησε την οικογένεια στην οποία θεωρούσε ότι ανήκε.

Στα εθνικά θέματα πάντα υπήρχαν πολλοί που υποστήριζαν μία άποψη και κατηγορούσαν τους άλλους. Τι περίεργο πράγμα και αυτό να είναι σχεδόν πάντα οι μισοί από ‘δω και οι άλλοι μισοί από κει; Και αυτό το μισό – μισό να παίζει ελάχιστα; Αυτό όμως που δεν άλλαξε και πάντα ήταν το ίδιο είναι ότι αυτοί που είχαν τις εθνικές ανησυχίες ήταν αυτοί που είχαν και τις περιουσίες. Και οι εχθροί ήσαν αυτοί που δεν είχαν τίποτα. Αυτοί που είχαν, έχοντας τα πάντα, είχαν δικό τους και το έθνος. Η μόνιμη και ιστορική σύγκρουση. Η περίφημη πάλη των τάξεων με απλοϊκίστικα κριτήρια. Με μπέρδευαν τα πρώτα χρόνια της νιότης μου και οι Μαρξιστές με τα μέσα παραγωγής με την επιστημονικοφανή  και σχεδόν συμπλεγματική μανία τους, αφού εγώ το έβλεπα μπροστά μου: δεν είχε βρακί, ήταν άνεργος και ήταν βασιλόφρων. Ή δεν ήταν με κανέναν, και υποστήριζε αυτόν που υποσχόταν μεροκάματα.

Ένα εθνικό ζήτημα μπορεί να εμφανίζεται σαν σύγκρουση των φεουδαρχών ή των τσιφλικάδων με τους ανερχόμενους αστούς. Άλλοτε απλώς των προνομιούχων ενάντια στις ανερχόμενες οικονομικά κοινωνικές τάξεις. Στην ουσία του προβλήματος βρίσκεται αυτή καθεαυτή η τάση στους πολυκυτταρικούς οργανισμούς, όπως είναι η κοινωνία και ο άνθρωπος, της συμπλήρωσης των κοινών χαρακτηριστικών. Ο άνθρωπος θέλει πάντα να ανήκει κάπου. Ανάλογα με τα κοινά γνωρίσματα αναγνωρίζεται και ο πόλος της συσπείρωσης. Ένα γνώρισμα του ανθρώπου είναι ότι σχηματίζεται με τη δόμηση που προκύπτει από τη σχάση ενός πρώτου και μοναδικού γονιμοποιημένου κυττάρου. Η γενετική μνήμη ενός ολοκληρώματος είναι αυτή που κάνει τον άνθρωπο να θέλει να ανήκει κάπου, να είναι συμπληρωμένος. Όσο πιο σημαντικό και ζωτικό είναι αυτό το κάπου τόσο καλύτερα. Αυτό το γεγονός, η επιφανειακή δηλαδή αντίληψη των γεγονότων της ζωής το αντιλαμβάνεται ως τάξη, ανάλογα, βέβαια, με τον πολιτισμό που επικρατεί και την δοσμένη ιστορική στιγμή. Έτσι ορίζεται το «ζωτικό» που άλλοτε είναι το οικονομικό, άλλοτε το πατριωτικό, άλλοτε το θρησκευτικό κοκ.

Η σύγκρουση είναι φυσική αφού κάθε συσπείρωση έχει διαφορετικό πόλο και οι φυσικές δυνάμεις είτε έλκουν είτε απωθούν. Η έννοια του έθνους αποδίδει πολύ καλά τις ποιότητες μιας κοινότητας σε όποιον πόλο συσπειρώνεται και έτσι γίνεται φυσικό να ασφαλίζονται γύρω απ’ τον συγκεκριμένο πόλο – έθνος ο οποίος σαν ζωτικός και διαρκής μέσα στον χρόνο γίνεται πιο σημαντικός πολλές φορές απ’ το οικονομικό συμφέρον. Μία πιο μόνιμη και σταθερή πηγή ταυτότητας και ασφάλειας.

Όλα τα προβλήματα στα Βαλκάνια, στη ρίζα τους, έχουν την σύγκρουση των τοπικών Κοτζαμπάσηδων και τα προνόμια που τους παραχωρούσαν οι Οθωμανοί δυνάστες ενάντια στον απλό λαό. Ενάντια και στις προσδοκίες, του μόνου πλούτου που μπορούσαν να διεκδικήσουν, την εθνική ταυτότητα δηλαδή, πράγμα που αυτομάτως θα τους απάλλασσε απ’ την κυριαρχία των Κοτζαμπάσηδων και των προστατών τους Οθωμανών.

Ο Όμηρος ονομάζει έθνος το «ομού συνηθισμένον και συμβιούντος πλήθους». Η σύγχρονη επιστήμη όμως, βρίσκεται αντιμέτωπη ενός παράδοξου φαινομένου: την ακροβασία δηλαδή, της διεθνούς πολιτικής πάνω σε έναν όρο (έθνος) του οποίου η ίδια η διεθνής πολιτική συνεχώς αμφισβητεί το περιεχόμενο. Η διεθνής πολιτική αγνοεί τα ασύμφορα γι αυτήν επιστημονικά πορίσματα και ανατρέπει τις βιωμένες σταθερές όπως είναι η γλώσσα, η αίσθηση κοινής προέλευσης, η αίσθηση κοινού παρόντος και η επιθυμία παραγωγής των όρων ενός κοινώς αποδεκτού μέλλοντος, οι ταυτότητες που μαρτυρούν οι μύθοι, η ιστορία κα.

Το έθνος είναι μία ολότητα στον παρόντα χρόνο και έτσι θα πρέπει να γίνεται συνείδηση. Επεκτείνεται όμως αυθαίρετα, τόσο στο παρελθόν όσο και στο μέλλον και έτσι καταλήγει να στηρίζει μία πίστη μόνιμης και σταθερής ταυτότητας. Ένα προϊόν συνείδησης ενός ενιαίου ιστορικού γίγνεσθαι το οποίο έχει μεγάλο χρονικό μήκος άλλα όχι βάθος. Το ανεπιθύμητο μένει στο σκότος. Μια επιλεκτική διαδικασία συντελείται κρυφά, υποσυνείδητα. Οι δόξες, οι επιτυχίες, η βεβαιότητα, οι μεγάλες στιγμές λάμπουν. Το αχάριστο, το ατυχές, το λάθος, το άστοχο, το βλακώδες συσκοτίζονται. Η πλανεμένη βεβαιότητα του μεγαλείου.

Τα διάφορα στάδια της διαδικασίας ολοκλήρωσης της ανθρώπινης συνείδησης είναι φυσικό και συνηθισμένο να γίνονται πεδίο εκμετάλλευσης απ’ τους επιτήδειους ή επαγγελματίες. Η απλή σκέψη δεν έχει ούτε το εύρος ούτε το βάθος που απαιτούνται για τέτοια ζητήματα. Η πορεία ολοκλήρωσης της ανθρώπινης συνείδησης συντελείται σε περιοχές απτές από την καθημερινή εμπειρία. Περιβάλλον, οικογένεια, γειτονιά, πόλεις, κοκ. Περιοχές που είναι εύκολο να θεωρηθούν απειλημένες και να δημιουργήσουν ανασφάλεια. Η εκμετάλλευση και το κέρδος των επιτηδείων, των εθνοκαπήλων, είναι πολύ εύκολη αφού και όταν ο λαός μένει σε ένα χαμηλό επίπεδο παιδείας και σκέψης. Πολλοί φροντίζουν να μένει χαμηλό το επίπεδο αυτό. Κύριο μέλημά τους είναι να μην διευρυνθούν οι συνειδήσεις, να μένουν διασπασμένες, ειδικές. Να μην γίνονται ανθρώπινες, αλλά χωριστές, άσπρες, μαύρες, κόκκινες. Είναι έτσι ευκολότερα χειραγωγήσιμες.