Η Αρετή και η Κακία (12/1/2019)

Όπως σ’ ένα εύφορο έδαφος αναπτύσσονται τα ωφέλημα και τα βλαβερά έτσι και η ευφυία σαν έδαφος υποστηρίζει τόσο τις αρετές όσο και τις κακίες. Το ίδιο συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους και τους λαούς οι οποίοι εξαιτίας των συνθηκών του καιρού τους και του περιβάλλοντος είναι αναγκασμένοι να μηχανεύονται σοφία, δηλαδή επιδεξιότητα, και ευφυία ψυχής, δηλαδή ευκαμψία, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες, το αφιλόξενο ή εχθρικό περιβάλλον, τον πόλεμο και την κακοδαιμονία.

Ο μύθος της συνάντησης του Ηρακλή με την Αρετή και την Κακία, όπως έφτασε σε εμάς, ήταν κατασκεύασμα του μεγάλου φιλόσοφου Πρόδικου του Κείου. Τον χρησιμοποιούσε στα μαθήματα που έδινε, διάλεξε τον Ηρακλή γιατί κανένας δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει την αρετή του. Στον μύθο αυτό η Κακία ομολογεί ότι το πραγματικό της όνομα είναι Ευδαιμονία και ότι Κακία την ονομάζουν όσοι την εχθρεύονται και την μισούν. Με αυτήν την ομολογία μπορούμε άνετα να θεωρούμε ότι το αντίθετο της Αρετής είναι η Ευδαιμονία. Συγχρόνως όμως τα πράγματα περιπλέκονται αφού  φαίνεται ότι έχουμε καλούς και κακούς Δαίμονες.

Αρετή στην αρχαία γλώσσα σήμαινε κυριολεκτικά ανδρεία και ικανότητα, κατ’ επέκταση, προτέρημα, χάρισμα, καλοσύνη.

Στον Όμηρο είναι ολοφάνερη η ερμηνεία της Αρετής ως ανδρεία αλλά και αξιοπρέπεια. Ο Πρόδικος όμως στον μύθο του Ηρακλή βάζει και ηθικά θέματα αναφέροντας ότι οι θεοί απαγορεύουν ή δεν επιθυμούν τον εύκολο δρόμο και ότι η ευζωία έχει πάντα ένα αντίτιμο κόπου και πόνου, ακόμη, προσθέτει ότι οι επιπτώσεις προεκτείνονται και στη φήμη όταν απουσιάσει απ’ τη ζωή ο άνθρωπος και αποδημήσει σε χλοερούς ή φλεγόμενους τόπους, παραδείσους ή κολάσεις. Επ’ ευκαιρία ας σημειωθεί ότι κολάσεις υπάρχουν και παγωμένες σε ορισμένες παραδόσεις.

Ο Δαίμων (από το ρήμα δαίω), σαν έννοια, είναι αυτός ο οποίος τεμαχίζει το Όλο και μοιράζει τα κομμάτια του, ενώ ο Διάβολος είναι αυτός που διαβάλλει. Στην αρχαιότητα η έννοια του Δαίμονα ήταν πολύ διαδεδομένη είτε ως Δαίμων είτε ως Δαιμόνιο. Ο λόγος που υπήρχαν καλά ή κακά Δαιμόνια οφειλόταν στο γεγονός ότι στο μοίρασμα του τεμαχισμένου Όλου μπορούσε να σου τύχει κάτι επιθυμητό ή κάτι ευχάριστο ή ακόμη κάτι πολύτιμο, ανεξάρτητα αν ήταν εφήμερο ή μόνιμο. Έτσι τα Δαιμόνια ήσαν καλά ή κακά. Ο Διάβολος επικράτησε σύγχρονα με την πολιτική επικράτηση του Χριστιανισμού και της εικονολατρίας και ο πειρασμός που έβαζε ήταν μόνιμος.

Μπαίνουν έτσι και ηθικά ζητήματα τα οποία, ως γνωστό, είναι αντίθετα από τα φυσικά και τα διαλεκτικά αντίστοιχα. Με τέτοιους τρόπους η σύγχυση γίνεται γενικότερη και φαίνεται ότι μάλλον εύκολα ο Ηρακλής επέλεξε την Αρετή. Άξιο σημείωσης πάντως είναι το γεγονός ότι η Κακία ή η Ευδαιμονία, όπως περιγράφεται σαν εικόνα από τον Πρόδικο, είναι πολύ πιο σέξι από την Αρετή.

Μπορούμε άραγε να συμπεράνουμε ότι ο ηθικός μανδύας, με τη θεϊκή θέληση φορεμένος, μπορεί να είναι μία μορφή κοινωνικής συνείδησης; Μπορεί ακόμα να αποκτήσει ιδεολογικό χαρακτήρα ή ακόμη και ταξικό; Γιατί όχι, αφού ενάρετοι και αγαθοί θεωρούνταν στην αρχαιότητα οι Ευγενείς ως προς την καταγωγή. Σήμερα, άραγε, ποιοι θεωρούνται ενάρετοι και αγαθοί; Θα μπορούσαμε και σήμερα να πούμε ηθική την στάση και την δράση κάποιου που διακρίνει και επιλέγει πέρα από το ατομικό του συμφέρον και αυτό το κάνει με λεπτότητα και αισθητική καλλιέργεια χωρίς τραχύτητα, βία ή επιδεικτικό τρόπο; Που βρίσκεται ένας τέτοιος;

Τι απ’ όλα τα παραπάνω επαληθεύει η καθημερινή εμπειρία μας; Τι μπορεί να κάνει ο απλός άνθρωπος που παλεύει για το κάθε μέρα; Πώς μπορεί κάποιος εργαζόμενος να αντιμετωπίσει τα αφεντικά, τους καθημερινούς Μουσολίνιδες, και το πάνοπλο και πάμπλουτο σύστημα που τους υποστηρίζει;

Το χρήμα, σαν μορφή σωρευμένης ενέργειας που απορρέει απ’ την αξία της εργασίας έχει άπειρες δυνατότητες μετασχηματισμού σε κάθε γνωστή, ακόμα και άγνωστη μορφή ύλης, ενέργειας και πληροφορίας. Από αυτό το γεγονός πηγάζει και η παντοδυναμία του. Μήπως το ξαναμοίρασμα του σωρευμένου πλούτου δικαίως σε αυτούς που τον παρήγαγαν και παρακρατήθηκε σαν υπεραξία της εργασίας τους θα έλυνε τα προβλήματα; Μήπως μία όχι υποβαθμισμένη δημοκρατία που κάνει αυτοκριτική θα μπορούσε να λύσει ορισμένα, ίσως τα πιο σοβαρά προβλήματα; Μήπως η μη αναστρέψιμη ασθένεια της ελληνικής κοινωνίας, η ιστορική αμνησία της, που διαταράσσει μονίμως την ισορροπία μεταξύ της πολιτισμικής παράδοσής μας με το ξενόφερτο τεχνολογικό παρόν θα μπορούσε να θεραπευτεί;

Το σύστημα εξουσίας διαχέει μια κατασκευασμένη ψευδαίσθηση μόρφωσης και γνώσης στο κοινό. Πράγμα ψευδαίστατο και ύποπτο. Βομβαρδισμός πληροφοριών εναντίον εγκεφάλων διχασμένων από την φύση τους. Το αφεντικό κάθε είδους επιθυμεί πάντα υποτακτικούς, υπαλλήλους, σκλάβους και δούλους σε σύγχυση. Είναι εύκολη έτσι η υποταγή τους. Η έλλειψη ολοκληρωμένης συνείδησης του κόσμου τους κάνει εύκολη λεία εκμετάλλευσης. Δυστυχώς, το ίδιο θα εκμεταλλευτούν και οι ίδιοι τους εργαζόμενους αν γίνουν αφεντικά, το οποίο διακαώς επιθυμούν. Το σύστημα αναπαράγεται κατ’ εικόνα και ομοίωση.

Σ’ αυτόν τον φαύλο κύκλο ο διχασμένος Οδυσσέας δίνει λύση τοξεύοντας τους μνηστήρες που τυραννούν την ψυχή του, Πηνελόπη. Η ανάγνωση και μόνο των ονομάτων των μνηστήρων φωτίζει τον μύθο. Ο αγώνας είναι ατομικός, μόνος γεννιέται, ζει και πεθαίνει ο άνθρωπος.

Αυτός είναι ο λόγος που ο μεγάλος Πρόδικος εισάγει τις αισθήσεις, την επιθυμία κλπ στην κρίσιμη επιλογή. Η Ευδαιμονία είναι πάντα σέξι, όσο και η Κακία.