Η Μιμώ (27/10/2018)

Μαϊμού είναι η ηχητική απόδοση στην αραβική γλώσσα, όπως μιλιόταν στην Αίγυπτο τα κλασσικά χρόνια, της ελληνικής λέξης «μιμώ», δηλαδή, όπως ονόμαζαν οι Έλληνες τον πίθηκο τον λεγόμενο Μακάκο. Το όνομα, όπως και το αντίστοιχο ρήμα της ελληνικής γλώσσας, προφανώς, έχει στενή σχέση με το κύριο χαρακτηριστικό συμπεριφοράς αυτού του ζώου, που είναι η μίμηση, η αντιγραφή, η παράσταση.

Η κύρια τεχνική μάθησης του ανθρώπου είναι, όπως φαίνεται, η μίμηση. Πράγμα εύκολα αντιληπτό αν παρατηρήσει κάποιος το ζώο από το οποίο προέρχεται και εξελίχθηκε ο άνθρωπος. Πράγμα όμως δύσκολα αντιληπτό, γιατί έχει γίνει τρόπος αποδεκτός, αν η παρατήρηση αφορά στην Κυρία που αλλάζει χρώμα κάθε βδομάδα στα μαλλιά της ή κοιμάται πάνω στη ζυγαριά της. Ακόμα δυσκολότερο να το αντιληφθεί ο παρατηρητής όταν πρόκειται για τις προεκτάσεις της προσωπικότητας, όπως ο λογαριασμός στην τράπεζα, το αυτοκίνητο, το σπίτι, το κινητό κλπ, δηλαδή τα αποκτήματα. Ένα άλλο πεδίο είναι η εμφάνιση και η συμπεριφορά από το σώμα και το ένδυμα μέχρι τους τρόπους ομιλίας και στάσης.

Η μίμηση, πράγματι, είναι ένα από τα εργαλεία μάθησης, αρκεί να μείνει σαν ερέθισμα μιας διαδικασίας επεξεργασίας, επανάδρασης και ρύθμισης. Αν όχι, το αποτέλεσμα θα είναι το αντίγραφο, η ρέπλικα, και το μούλτιπλο. Από την άλλη μεριά, η μανιώδης, και στηριζόμενη όσο ποτέ άλλοτε απ’ την τεχνική, αναζήτηση της καινοφάνειας θα έχει σαν αποτέλεσμα το ά-σχημο. Το αντίγραφο και το άσχημο είναι οι πόλοι του συστήματος που δημιούργησε ο πίθηκος στην πορεία της εξέλιξής του. Υπήρξαν ιστορικές στιγμές που φανερώθηκε ο δρόμος αλλά τα χαρακτηριστικά του ζώου αποδείχθηκαν πιο ισχυρά. Ο αυτοθαυμασμός, πάντα, και η πλεονεξία του τον οδήγησαν σε μία κοινωνία που οι αντιθέσεις γίνονται όλο και πιο δραματικές. Ο πίθηκος, κυρίαρχος και κάτοχος της τεχνικής, είναι και σχεδιαστής του μέλλοντος. Από τα πιο χαρακτηριστικά στην συμπεριφορά της Μιμούς είναι ο αυτοθαυμασμός, η αρπαγή, η κλοπή και η απόκρυψη και εξασφάλιση της λείας. Η εξέλιξη του είδους στηρίχθηκε κυρίως από την ανατομική και σκελετική ικανότητα που του επέτρεψε την κατασκευή και χρήση εργαλείων και όπλων. Στην ουσία η δυνατότητα του αντίχειρα να αντικρίζει την παλάμη. Από κει και πέρα ήταν ζήτημα διάθρεψης και ανάπτυξης των ενζύμων αλλά  και η ορθή στάση του σώματος. Ecce homo (ιδού ο άνθρωπος).

Ένα άλλο εργαλείο σε όλες τις μορφές εξέλιξής του: η βία, σαν ζωτική ορμή για την κάλυψη της διάθρεψης, εξαιτίας της αίσθησης του πόνου που προκαλεί η πείνα. Από εκεί μέχρις ότου ο σκοπός της ζωής να γίνει η εξουσία και η κυριαρχία πάνω στους άλλους, καθορίστηκε η ποιότητα της σκέψης, το είδος της λογικής που επικράτησε, οι οργανικές ανάγκες, ο μεταβολισμός των πρωτεϊνών και ιδιαίτερα αυτών των ζωικών.

Μια σύγχυση δημιουργείται από την εξομοίωση και την αντιγραφή, δηλαδή ένα ειδικό πεδίο αντίληψης το οποίο υποστηρίζει μία δήθεν συνολική συνείδηση, στέρεη και διαρκή ενώ είναι ένα συνάθροισμα τάσεων. Η δράση είναι χαοτική ενώ η τακτική αφορά στην ανάπτυξη των μέσων, τεχνικών και λογικών, που στοχεύουν στην κυριαρχία. Οτιδήποτε αισθανόμαστε μέσω της αντιληπτικής ταξινόμησης, λογικοποιείται και κατηγοριοποιείται με διανοητικές τεχνικές και με βάση τις προηγούμενες γνωστικές οργανώσεις. Οι δύο βασικές λειτουργίες, χωρίς συνολικότητα ή αλληλεξάρτηση, η αίσθηση δηλαδή και η αντίληψη, παράγουν δυνάμει τον δυισμό που περιλαμβάνεται στο δίπολο Εγώ – Κόσμος ή Εγώ – Χώρος ή, πιο κοινά, εγώ και το περιβάλλον, ανθρώπινο, τεχνητό ή φυσικό.

Η επιρροή και η στερέωση, σαν τρόπος (εντολή) δράσης της παραίνεσης πηγάζει απ’ την αυταρχική δομή της πολιτικής ή θρησκευτικής εξουσίας και την αντίστοιχη διδασκαλία με την οποία αυτές εκλαϊκεύονται. Το γεγονός αυτό έκανε τους Ευρωπαίους και τον πολιτισμό τους, γιατί αυτοί είναι που επηρεάστηκαν στενότερα απ’ αυτές τις εξουσίες (πολιτικές και θρησκευτικές), να αντιλαμβάνονται την ελληνική σκέψη όπως ερμηνεύτηκε από αυτούς, με την ίδια δηλαδή παραινετική κατεύθυνση.

Στην πράξη η ελληνική σκέψη ποτέ δεν περιείχε καθηλωτικές  παραινέσεις ή εντολές. Αντίθετα, στόχευε, μέσω της ελευθερίας της σκέψης και της ευκαμψίας της διανοητικής διαδικασίας, στην αναζήτηση της αλήθειας που αφορά στον Κόσμο και στον Άνθρωπο. Τα στοχαστικά ερεθίσματα δεν ήσαν ποτέ απειλές, τιμωρίες, παραινέσεις, αλλά τρόποι μάθησης μέσω της δράσης και της εμπειρίας.

Ένα αντικείμενο, που εξετάζεται απομονωμένα από το σύνολο στο οποίο ανήκει, δεν είναι δυνατόν να αποδώσει αλήθεια. Οι πολιτικοί, οι επιστήμονες, οι κληρικοί, οι δικαστές, οι εξουσιαστές και οι φιλόσοφοι της εποχής μας θα πρέπει να ζήσουν με άλλες αρχές για να ξανασκεφτούν και να δουν πέρα απ’ τους στενούς ορίζοντές τους. Δεν γνωρίζουν την φυσική τάξη. Αυτό που θεωρούν φύση είναι η ιδέα που έχουν  στερεώσει ως φύση στον ειδικό και περιορισμένο εγκέφαλό τους.

Ο κόσμος και η κοινωνία έχει εξειδικευθεί τόσο ώστε έχει γίνει πια σχεδόν αδύνατο να γίνει κατανοητό κάτι σ’ όλη του την πληρότητα. Η απομάκρυνση του ειδικού ανθρώπου από την φυσική τάξη είναι τεράστια. Αρκεί έστω και μόνον ένα βήμα απομάκρυνσης για την πλάνη. Ο φυσικός δρόμος, παρόλα αυτά, ευτυχώς, είναι εκεί και αρκούν κάποια βήματα επιστροφής.

Ο μηχανιστικός καπιταλισμός της υλιστικής και ενεργειακής συσσώρευσης, προϊόν του ανταγωνιστικού ωφελιμισμού,  έφερε την γαιόσφαιρα στο χείλος της καταστροφής. Με όμοιο τρόπο ο ηλεκτρονικός καπιταλισμός της λεγόμενης «πληροφορικής γνώσης», προϊόν και αυτός του ίδιου πιθηκίσιου ωφελιμισμού, θα καταστρέψει την νοόσφαιρα.

Ο τρόπος που η ανθρωπότητα καταναλώνει θαυμάζοντας τα επιτεύγματα της ηλεκτρονικής συσσώρευσης αλλά και οδηγείται προς αυτήν μοιάζει πάρα πολύ με το θαυμασμό και την εγωπάθεια που οι πίθηκοι παρατηρούσαν τον πρώτο απ’ αυτούς που ανακάλυψε το «όπλο», όπως εξαιρετικά αποδίδεται στην περίφημη ταινία «Οδύσσεια 2000».

Πίσω απ’ την εικόνα του οικοδομήματος της σημερινής κοινωνίας και ζωής ή πιο εύκολα μιας σύγχρονης πόλης (η δράση, οι επιθυμίες, οι φαντασιώσεις, οι επιδιώξεις των σύγχρονων κατοίκων), υπάρχει ο ίδιος παλιός γυμνός πίθηκος. Άλλοτε κρύβεται, είναι άλλωστε άριστος υποκριτής, άλλοτε φανερά, ξεδιάντροπα. Είναι εξάλλου η βιολογική φύση του ζώου αυτού που συνάρθρωσε τον κοινωνικό σκελετό, δηλαδή, τη στενή κοινωνία της οικογένειας, τον αυτοθαυμασμό, τη βία απέναντι στον ξένο, την αντίσταση στην δυνατότητα σκέψης, στην κλοπή και την συσσώρευση, και όχι όπως υποστηρίζεται από τους σοφούς επιστήμονες ότι δηλαδή η εξέλιξη και ο απορρέων πολιτισμός προέρχεται αναγκαστικά από την βιολογική φύση.

Ελπίδα μου είναι ότι όσοι παρακολουθούν και επικοινωνούν με αυτό το μέσο να έχουν κατανοήσει ότι κίνητρό μου δεν είναι κάποια μορφή ωφέλειας, ούτε ο εγωιστικός «ξερολισμός», αλλά το μοίρασμα των εμπειριών μιας αγωνιστικής και άχαρης ζωής. Με αυτήν την ελπίδα ακόμα ζωντανή μέσα μου, τελειώνοντας την όγδοη δεκαετία έχω το θάρρος να σημειώσω ένα ελπιδοφόρο μήνυμα αυτού του σημειώματος, ότι υπάρχει δηλαδή ακόμη ανοιχτός ο δρόμος της εξέλιξης του Μακάκου σε Άνθρωπο.

Η Τέχνη, αυτή δηλαδή που λέμε Καλή, αποκλείει την μίμηση από την φύση της. Η γνώση και η καλλιέργειά της, όποια μορφή κι αν έχει, είναι το μοναδικό και κομβικό σημείο της εξέλιξης του γυμνού πιθήκου σε άνθρωπο. Ο γυμνός πίθηκος δεν δημιουργεί τέχνη. Είναι προφανές όμως ότι το πεδίο Τέχνη καταλαμβάνεται καθημερινά από την τεχνική και χαρακτηρίζεται από την ορμή της Μιμούς η οποία μπορεί εύκολα να μεταμφιεστεί σε τέχνη. Αυτό εξάλλου, δηλαδή η παράσταση, η μίμηση, η αντιγραφή, είναι και το μεγάλο πλεονέκτημα και ταλέντο της Μιμούς. Στο κρίσιμο αυτό σημείο υπάρχει η δυνατότητα του ανθρώπου να παράγει κριτική Σκέψη και αρκεί μόνο η άσκησή της.



Σχετική βιβλιογραφία

• Morris, R. & D. Morris "Men and Apes"
  (Hutchinson 1965).
• Clark, W.E. Le Gros "The Antecedents of Man"
  (Edinburg University Press 1959).
• Hayes C.  "The Ape in our House"
  (Gollancz, 1952).
• Zuckerman S. "The Social Life of Monkeys and Apes"
  (Kegan Paul, 1932).