Καταναλωτική εκπαίδευση (8/5/2018)

Σήμερα, οι υφιστάμενες κριτικές θεωρίες απέναντι στον καπιταλισμό, δεν ανταποκρίνονται στην κοινωνική πραγματικότητα, πράγμα που οφείλεται σε δύο κύριους λόγους. Ο πρώτος αφορά στην υπό εκμετάλλευση μάζα εργαζομένων ή όχι οποία δεν είναι πια οι προλετάριοι αλλά το σύνολο των ανθρώπων. Ο δεύτερος λόγος αφορά στον «καπιταλισμό» όπως αυτός εξελίχθηκε. Δηλαδή, ο έλεγχος και η κατοχή όχι μόνον των μέσων παραγωγής αλλά η χρηματοπιστωτική δικτατορία που επιβλήθηκε με τον έλεγχο πάνω στην επικοινωνία, τη διανομή των προϊόντων και στις κεντρικές αποφάσεις.

Σήμερα στην ιστορική αλυσίδα των υπό εκμετάλλευση μαζών (δούλοι, χειρώνακτες, προλετάριοι, επιστήμονες) προστέθηκε η ταυτότητα «καταναλωτής». Ιδιότητα η οποία καλύπτει τους πάντες, εργαζόμενους και μη αλλά και αυτούς τους ίδιους τους εκμεταλλευτές. Είναι η μόνη σταθερή κοινωνική και οικονομική θέση στο ιστορικό γίγνεσθαι που δημιουργείται. Αυτή η τεράστια αλλαγή παρόλον ότι έχει τεθεί σε εφαρμογή δεν έχει γίνει αντιληπτή ούτε απ’ αυτούς που υποτίθεται διατηρούν ίχνη αριστερής ή προοδευτικής σκέψης. Πώς και γιατί συνέβει; Αφορά στην αποτυχία της αστικής δημοκρατίας, πολιτεύματος δηλαδή που σε γενικές γραμμές και σε πολλές παραλλαγές επικράτησε σε όλον τον πλανήτη. Αποτυχία που αφορά στην αδυναμία αυτής της δημοκρατίας να επεκταθεί, τόσο στο επίπεδο της κοινωνίας όσο και της οικονομίας, έστω όπως ελάχιστα έπραξε στο τεχνικό μέρος της πολιτικής ζωής.

Αφορά σε μια μηχανοποίηση της σκέψης που καθιερώθηκε όταν η αριστερή κατεύθυνση των ποιοτικών και κοινωνικών στόχων μεταλλάχθηκε εξαιτίας του ανταγωνισμού με τον καπιταλισμό, σε ωφελιμιστική σκέψη και ανάλογες πρακτικές. Κυρίως με τη θεοποίηση του μεγέθους και την τάση ικανοποίησης μιας εγωπαθούς κοινωνίας η οποία εμφανίζεται πια σαν συνάθροισμα ατόμων που επιθυμούν την ατομική κυριαρχία και όχι την πρόοδο και την ευμάρεια του συνόλου.

Η δυναμική ισορροπία που εξασφαλίζεται από το φυσικό δίπολο: αυτονομία και αλληλεξάρτηση, όταν αυτό τείνει στην ισοσθένιση των δύο πόλων του, ανατρέπεται συνεχώς απ’ τις οργανωμένες δυνάμεις του κεφαλαίου και αντικαθίσταται από μία στατική ισορροπία που υποτίθεται ότι, κατά τους οικονομικούς εγκεφάλους, προκύπτει απ’ την ελευθερία των αγορών. Οι αγορές όντας πολλές έχουν χαρακτήρα συναθροιστικό και επομένως άκαμπτη ποιότητα και αδυναμία να ρυθμίζουν τα κοινωνικά σύνολα. Αποτέλεσμα οι συνεχείς κρίσεις και ο αποκλεισμός κάθε πιθανότητας αλλαγών στο σύστημα.

Σήμερα η κύρια μάζα εκμετάλλευσης δεν είναι παρά μόνο οι λεγόμενοι «καταναλωτές». Ο έλεγχος και η κατοχή των μηχανών και κατ’ επέκταση η παραγωγή δεν απασχολεί το μεγάλο κεφάλαιο. Η δυναμική αυτού του παράγοντα του κεφαλαίου αφορά μόνον στην κατοχή και στον έλεγχο των μέσων επικοινωνίας και στη συνεχή αύξηση της κατανάλωσης.

Οι πολιτικές πιέσεις δεν παίζουν κανένα ρόλο αφού το κεφάλαιο έχει πια τη δυνατότητα να επανατροφοδοτεί όση από τη σωρευμένη υπεραξία αναγκάζεται πολιτικά να μοιράσει. Πράγμα που πετυχαίνει με νέα αύξηση της κατανάλωσης, με άπειρα άχρηστα προϊόντα,  τα οποία με τα μέσα επικοινωνίας που ελέγχει πείθει τους «ιθαγενείς» ότι τους είναι απαραίτητα.

Το μόνο πρόβλημα που αυτή τη στιγμή έχει το μεγάλο κεφάλαιο σε αυτή τη διαδικασία του φαύλου κύκλου της κυριαρχίας του είναι το ότι έχει συνεχή ανάγκη εκπαίδευσης νέων καταναλωτών. Αποστολή που έχει ανατεθεί κατά μεγάλο μέρος στην εκπαίδευση η οποία και αυτή έχει γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης.

Το σχολείο έτσι, παίρνει έναν χαρακτήρα ειδικής εκπαίδευσης στη νέα κοινωνία. Από τη γνωστική ύλη, τα βιβλία, τις μεθόδους, έως τις δραστηριότητες.

Η κατανάλωση είναι απαραίτητη για το κεφάλαιο ώστε να συντηρηθεί αφού το κέρδος έγινε αυτοσκοπός και αποκλείεται να μοιραστεί κοινωνικά. Η κατανάλωση έτσι αποκτάει το ρόλο μιας διαδικασίας που τροφοδοτεί συνεχώς το μεγάλο κεφάλαιο με μέρος του πλούτου που το ίδιο διαθέτει μόνο και μόνο για να υπάρχει. Μια φάση στην ιστορική εξέλιξη του εργαζόμενου υπό εκμετάλλευση που αρχίζει από τα μαθητικά χρόνια ... δούλος, χειρώνακτας, προλετάριος, υπάλληλος, επιστήμων, καταναλωτής και έπεται η άγνωστη συνέχεια. Τροφοδοτείται συνεχώς η τεχνητή «ανάγκη» και ο μηχανισμός αύξησης της τεχνικής της. Το «σόπινγκ» προτείνεται και ως θεραπεία της καταθλιπτικής ανασφάλειας. Φαίνεται ότι η κατεύθυνση αυτή περνάει και στο θεματολόγιο της εκπαίδευσης αφού ο μαθητής ανήκει σε μεγάλη αριθμητική μειονότητα και έτσι αποκτάει ιδιαίτερη αξία για το κεφάλαιο, δεδομένου ότι οι γονείς κάνουν για τα παιδιά τους ό,τι τους είναι δυνατόν καλύτερο.

Το εκπαιδευτικό προσωπικό έχοντας αλλοτριωθεί και χάσει τη λειτουργική ποιότητα της εργασίας του γίνεται ο στυλοβάτης της καταναλωτικής κοινωνίας προετοιμάζοντας κατάλληλα προς αυτή την κατεύθυνση τους μελλοντικούς πολίτες. Μακρυά μου οι γενικεύσεις, αλλά η πλειονότητα των εκπαιδευτικών είναι εργαζόμενοι στην εκπαίδευση και όχι λειτουργοί της παιδείας, χωρίς καμιά σχέση με το λειτούργημά τους. Κατά τύχη δάσκαλοι εξαιτίας των μορίων που συγκέντρωσαν κάποια εποχή, δεν φροντίζουν, πάντα με εξαιρέσεις, την πνευματική αλλά και πολιτική υγεία των μαθητών τους καταρχάς, αλλά και την καλλιέργεια της τόσο δυσεύρετης στα χρόνια μας, κριτικής σκέψης.

Οι περιφερειακές μικροκοινωνίες και οι μικροί τόποι, για όσους διατηρούν ακόμη ενδιαφέρον για την κοινωνία και κυρίως για τα παιδιά, γίνονται μεγεθυντικοί φακοί αποκαλύπτοντας λεπτομέρειες που απαρτίζουν το σύνολο και οι οποίες είναι δυσδιάκριτες στις μεγάλες πόλεις. Η σύγχυση που επικρατεί φτάνει στο σημείο να οργανώνονται μαθητικές εκδρομές σε παραλιακές καφετέριες και στα μεγάλα καταναλωτικά κέντρα των πόλεων με εκμετάλλευση της φυσικής έλξης που έχουν αυτά τα σημεία για τους νέους. Έτσι, το σχολείο και η στάση του υπεύθυνου προσωπικού, εκτός της θεωρίας που έτσι κι αλλιώς κατευθύνεται απ’ τις αποφάσεις των κέντρων εξουσίας, δίνει και πρακτικά το παράδειγμα της κουλτούρας του φραπόγαλου και του φρέντο.

Το θέμα αυτό έχει τεράστια σημασία, δεν εξαντλείται με ένα μικρό σημείωμα και αφορά στην πλήρη αποτυχία του πολιτικού πολιτισμού.

Η υποκρισία της νέας τάξης και του ενδιαφέροντός της για τις μειονότητες, όποιες και αν είναι, ακόμα και οι μαθητικές, στοχεύει στην ενίσχυση του ατομισμού αφού ο καθένας μας αισθάνεται σαν «εγώ», μια μειονότητα απέναντι στην κοινωνία. Αυτή η ενίσχυση του ατομισμού θεωρείται απαραίτητη απ’ τη νέα τάξη και στοχεύει στην εδραίωση της ολοκληρωτικής εξάρτησης και της πλήρους εμπορευματοποίησης των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό το γεγονός προκαλεί στον απλό πολίτη μια κρίση ταυτότητας η οποία επεκτείνεται μέχρι και την εθνική ταυτότητα με αποτέλεσμα την αναζωπύρωση του εθνικιστικού αισθήματος, του συντηρητισμού και του ολοκληρωτισμού.