Όλα έξυπνα (5/2/2018)

Είναι περίπου καμιά τριανταριά χρόνια που η λέξη έξυπνο έγινε της μόδας στο λεξιλόγιο του «μάρκετινγκ». Αφορά σε οποιοδήποτε προϊόν ή τρόπο περιλαμβάνει έστω και ίχνος ευφυούς ελέγχου. Προϊόντα οποιασδήποτε χρήσης όπως όπλα έως χάπια ή τηλέφωνα έως ποτά έγιναν ξαφνικά «έξυπνα».

Μια προσεκτικότερη παρατήρηση των δυτικών κοινωνιών, αλλά και όσων άλλων τους ακολουθούν κατά πόδας, θα αποκαλύψει μια περίεργη συσχέτιση: δηλαδή ότι όσο αυξάνεται η εξάρτηση της επιστήμης, της έρευνας και των τεχνικών εφαρμογών από το οικονομικά παγκοσμιοποιημένο σύστημα του κέρδους που το χαρακτηρίζει η χωρίς έλεγχο «κοινωνική ανεπάρκεια», τόσο αυξάνεται και η «εξυπνάδα» των καταναλωτικών εφαρμογών. Στην πράξη όσο αυξάνεται η αυτοματοποίηση της καθημερινής ζωής, η ευφυία, που αναλώνεται και εξαφανίζεται απ’ την κρίση των πολιτών, προστίθεται σαν έλεγχος στα προϊόντα της κατανάλωσης.

Είναι φανερό πού οδηγάει ο δρόμος αυτός. Όσα πολύ επιπόλαια αναφέρονται σαν «οικονομικά συμφέροντα» καθοδηγούν καταπιεστικά και πολύ στενά την προσωπική ζωή, τόσο τη δική μας όσο και των παιδιών μας, αλλά και ολόκληρου του πλανήτη. Το σύστημα των αποφάσεων, ένα πολύπλοκο σύστημα, εξάρτημα της οικονομικής εξουσίας, έχοντας στην κατοχή του τα ΜΜΕ φροντίζει εγκαίρως για τη διαπαιδαγώγηση των μαζών, ή των πληθυσμών αν προτιμάτε, προς την κατεύθυνση της αυτοματοποιημένης διαβίωσης.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι το αν η πληθώρα των επιμέρους «έξυπνων» προϊόντων που διατίθενται μπορούν να προκαλέσουν «έξυπνες» λύσεις και τρόπους ώστε να λυθούν τα προβλήματα των ανθρώπων σήμερα. Αν απαντήσει κάποιος τίμια η απάντηση θα είναι απογοητευτική. Μια τέτοια έρευνα θα αποκαλύψει σχετικά εύκολα ότι η διαφημιζόμενη σαν έξυπνη και τεχνικά αναπτυσσόμενη σύγχρονη κοινωνία παράγει συνεχώς αντιθέσεις που προκύπτουν από την εμμονή της στην εκμετάλλευση των ανθρώπων, των μέσων και των πόρων, άκριτα, χωρίς ίχνος ευφυίας και με μόνο κριτήριο την ασταθή, αλίμονο, ανάπτυξη μιας μικρής, σε σχέση με το σύνολο, μερίδας προνομιούχων. Όμως αυτή η μειονότητα, παρά τις κρίσεις που προκαλεί, σωρεύει τον πλούτο που παράγουν με την εργασία τους δισεκατομμύρια άνθρωποι.

Η μέθοδος εκμετάλλευσης που εφαρμόζεται αφορά κυρίως στην ανθρώπινη αδυναμία, τόσο στην υλική όσο και στην πνευματική. Στοχεύει κατευθείαν στην έλλειψη μόρφωσης, παρόλη την πληθώρα των πληροφοριών που διατίθενται στην πολυδιαφημιζόμενη παγκόσμια αγορά. Εκμεταλλεύεται επίσης την ανυπαρξία συνολικού σχεδιασμού της καλλιέργειας και της παιδείας ενώ συγχρόνως ενισχύει τα ανθρώπινα πάθη και εφαρμόζει την κατάργηση των ελέγχων προστασίας των ανθρώπων, σε όποια δραστηριότητα αυτοί οι έλεγχοι καταφέρνουν να δημιουργηθούν και να υπάρξουν.

Δεν είναι δύσκολο να φανερωθεί σε έναν καλόπιστο παρατηρητή ότι μεγάλο μέρος των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες οφείλονται στον τύπο της κεφαλαιοκρατικής «ανάπτυξης» που επεκράτησε. Αναλυτικότερα, αυτή περιλαμβάνει: συνεχή επέκταση, ανταγωνισμό της κερδοφορίας, καταναλωτισμό, διαφθορά, εγκληματικότητα, νέα στρώματα φτωχοποίησης, περιβαλλοντική καταστροφή, κυριαρχία του ατομισμού πάνω στο δημόσιο όφελος. Περιλαμβάνει επίσης συγκρούσεις μεταξύ της πολιτικής και της οικονομικής εξουσίας, αποφάσεις και επιλογές με συνεχή αύξησή τους οι οποίες επιβάλλονται από τα συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων του χρήματος.

Θα ήταν άδικο να σκιάζεται από αυτή την μελανή εικόνα μόνο ο καπιταλιστικός τρόπος ανάπτυξης. Μετά την κατάρρευση του άλλου προτύπου, και όσα κατόπιν έγιναν γνωστά, είναι φανερό ότι οι παρατηρήσεις αυτές δεν αφορούν στο μοναδικό μοντέλο ανάπτυξης που επεκράτησε μετά την κατάρρευση του Σοβιετικού προτύπου. Η αλήθεια είναι ότι όλες οι παραπάνω ανωμαλίες έχουν εντοπιστεί και στην διάρκεια του πειράματος του υπαρκτού σοσιαλισμού. Όχι βέβαια στα σημερινά μεγέθη, τα οποία δεν πραγματοποιήθηκαν και δεν επιβεβαιώθηκαν απ’ την πρόωρη κατάρρευση του κομμουνισμού. Με λίγα λόγια όλα τα παραπάνω προβλήματα είχαν εμφανιστεί ήδη από χρόνια και σε αυτό το στρατόπεδο. Με αυτή τη θεώρηση γίνεται φανερό ότι οι στρεβλώσεις δεν οφείλονται τόσο στο πολιτικό σύστημα μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν όσο στους στόχους και στον τύπο ανάπτυξης, κυρίως όμως στην επιτυχία και την αποδοχή που έχει πάνω στους πληθυσμούς η βιομηχανική και χρηματοοικονομική συσσώρευση και ανάπτυξη των μηχανιστικών μέσων. Καταστάσεις που δημιούργησε το φαινόμενο της μηχανοποίησης των κοινωνιών με κύρια αιτία την εξάπλωση της σωρευτικής ανάπτυξης και του αυτοματισμού προς ένα πρότυπο καταναλωτικής ευμάρειας που όμως επιδιώκεται η επιτυχία του σε ελάχιστο χρόνο. Όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν να συμπτυχθούν, αν πράγματι υπήρχε θέληση να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που προκαλεί η πιθανότητα μιας τέτοιου τύπου ανάπτυξης, σε δύο αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους διαπιστώσεις. Καταρχάς όλες οι επιπτώσεις που επηρεάζουν τις κυβερνήσεις, αλλά και τις κοινωνίες στο σύνολό τους, οφείλονται στην κυριαρχία του αναμενόμενου ατομικού συμφέροντος ενάντια στο πραγματικό κοινό συμφέρον. Σε δεύτερο λόγο, στις αντικειμενικές επιπτώσεις που προκαλεί κάθε είδους μηχανιστική ανάπτυξη με αυτοματικά μέσα, πόσο μάλλον με άγνωστα ή εκτός ελέγχου όρια. Ο φυσικός τρόπος ανάπτυξης εμπεριέχει τα όρια μέσα στο πρότυπο. Ο μηχανιστικός όμως τρόπος είναι χωρίς όρια, ή καλύτερα, έχει τα όρια που ορίζει το ανθρώπινο «εγώ» αυτού που αποφασίζει. Είναι δηλαδή αόριστος. Δεν μπορεί δηλαδή να είναι αυτοσκοπός, κυρίως όμως δεν μπορεί να μεριμνά για την ποιοτική όψη της ζωής των κοινωνιών πέρα από τις προκαταλήψεις που αφορούν διαφορετικούς πολιτισμούς και κατευθύνσεις.

Οι παρούσες προοπτικές ανάπτυξης αποκαλύπτουν, πέρα από την αντιπαράθεση φιλελευθερισμού – σοσιαλισμού, ότι υπάρχουν τεράστια προβλήματα τα οποία γιγαντώνονται από μόνα τους εξαιτίας μιας εσωτερικής τους δυναμικής και η οποία δεν είναι άλλη απ’ την αυτοματική κυριαρχία των τεχνικών εφαρμογών. Προβλήματα διατροφής, καλλιεργειών, ενεργειακά, οργανωτικά, τεχνικά, μεταφορών κλπ και στα οποία κανείς δεν μπορεί να δώσει απάντηση. Δεν μπορεί να απατάται ο σύγχρονος άνθρωπος και να θεωρεί ότι κάποιος ή κάποιο σύστημα μπορεί να δώσει απάντηση, πράγμα που διαφημίζουν οι πολιτικοί και οι πολιτικάντηδες, οι σχιζοφρενείς επιστήμονες, οι αφηνιασμένοι κερδοσκόποι και οι Ταλιμπάνοι νεοφιλελεύθεροι που τους υπηρετούν. Οι συνεχείς κρίσεις τροφοδοτούνται ακριβώς από τις αντιφάσεις.

Όλα τα παραπάνω δημιουργούν τις κρίσεις οι οποίες ανεξέλεγκτα σαν «φυσικές» τακτοποιήσεις εμφανίζονται για να αποκαταστήσουν τη διαταραγμένη φυσική τάξη των πραγμάτων. Κυρίως όμως να σταματήσουν τη σωρευτική μανία του ανθρώπου. Καταλήγουν όμως, αλίμονο, σε αποτυχία γιατί οι επεμβάσεις των κυρίαρχων ομάδων δεν επιτρέπουν την αναδιανομή του σωρευμένου πλούτου, πράγμα που θα μείωνε την ένταση των κρίσεων.

Θα ήταν ουτοπικό να επεδίωκε ένας κυβερνήτης την αποφυγή των κρίσεων. Η εξέλιξη της μηχανιστικής ανάπτυξης κινεί τεράστιους πληθυσμούς και με ταχύτητες ασύμμετρες μεταξύ τους. Θα γινόταν όμως μια σημαντική βελτίωση στην ποιότητα της ζωής των σύγχρονων κοινωνιών αν εφαρμόζονταν σειρές «έξυπνων» ελέγχων, πράγμα που θα καταργήσει άμεσα τη μανία του κέρδους, και ορισμός ορίων στον πλούτο, αφού ήδη υπάρχουν όρια στη φτώχεια.

Κανένα πολιτικό σύστημα ούτε ηγέτης δε μπορεί στην ουσία να καταργήσει τις κρίσεις όταν διατηρεί ακέραιους τους παράγοντες αδικίας και ανισότητας που τις προκαλούν.