«Πίσω από την Κρίση» (20/6/2015)

Αυτό που χαρακτηρίζει κάθε νεωτερισμό της λεγόμενης «νέας τάξης» ή της αδόκιμα ονομαζόμενης «παγκοσμιοποίησης», είναι η αναζήτηση νέων τρόπων επικοινωνιακών σχέσεων, που προκύπτουν από τις δυνατότητες που προσφέρονται από τις ηλεκτρονικές εφαρμογές της αυτοματικής τεχνογνωσίας, για πλουτισμό των κυρίαρχων τάξεων. Είναι προφανές ότι αυτοί οι νέοι τρόποι ανατρέπουν τις παραδοσιακές μορφές συζεύξεων μεταξύ των ατόμων, των ομάδων των κρατών κ.λ.π. Η ανατροπή αυτή της «παλαιάς τάξης» αποκτά μια αυταξία, αρκεί βέβαια, από αυτές τις νέες διαδικασίες να εξασφαλίζονται οικονομικά κέρδη και πολιτική κυριαρχία για ορισμένες ομάδες ή άτομα, κάτι δηλαδή κοινό μεταξύ «παλαιάς» και «νέας τάξης». Ο γνωστός καπιταλισμός, εξωραϊσμένος ως «νέα εποχή», «ελεύθερη αγορά», «παγκοσμιότητα», «νέα τάξη» κ.λ.π.

Ο «καπιταλισμός» είναι στην πραγματικότητα ένα συνάθροισμα τρόπων προσαρμογής στο περιβάλλον κι επιβίωσης. Παράγεται όμως απ’ την ατομική αντίληψη που δεν μπόρεσε ή δε θέλει να εξελιχθεί σε συνολική. Αν δούμε τα πράγματα απ’ αυτή τη θέση, φαίνεται έτσι καθαρά ότι, ενώ η συσσώρευση και η εκμετάλλευση έχουν μια φυσικότητα από την ανάγκη συντήρησης, ταυτοχρόνως αυτή η φυσικότητα νοθεύεται από μια ατομική «λογική» που διαχειρίζεται «εγωιστικά» τον πλούτο είτε αυτός είναι φυσικός πόρος είτε προϊόν εργασίας.

Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος θεωρούσε, σε γενική άποψη, ότι η τύχη και η στάση των Θεών οδηγεί τον άνθρωπο σε μια κατάσταση υλικής ευμάρειας ή πενίας. Θεωρούσαν ότι, ακόμη και η κατάσταση της δουλείας οφειλόταν στις ατυχίες της ζωής. Αντίθετα ο δυτικός λεγόμενος πολιτισμός ή καλύτερα ο προτεσταντικός ωφελιμισμός στήριξε την εκμετάλλευση των πολλών από τους λίγους, κυρίως στην ισχύ της βίας, στις φυλετικές ή θρησκευτικές διαφορές και σε ό,τι μπορούσε με χονδροειδή τρόπο να υποστηρίξει την κυριαρχία του ενός ή των λίγων επάνω στους πολλούς. Συστηματοποίησε αυτές τις διαδικασίες κατ’ αρχάς με βίαιες ενέργειες και ακολούθως θεωρητικοποιώντας την αφυσικότητα. Αρχικά μέσα από την υποδούλωση, αποικιοποίηση είναι ο κομψός όρος , την κατοχή και μονοπώληση των ενεργειακών αποθεμάτων και στην πολύ σύγχρονη εποχή με τον έλεγχο του παγκόσμιου εμπορίου, την οικειοποίηση και νομή του σύνολου γνωστικού πεδίου και των μέσων διάχυσης των πληροφοριών. Όλα αυτά κάτω από το βλέμμα του εσταυρωμένου Χριστού.

Προπαγανδίζει η Νέα Τάξη το τέλος της ιστορίας ή την κατάργηση της πάλης των τάξεων. Κυρίως όμως προσπαθεί με κάθε τρόπο να καθιερώσει το μοντέλο του νικητή. Το μήνυμα που διαπερνά κάθε εκδήλωση της «παγκοσμιοποιημένης» βλακείας είναι: «επενδύστε στον νικητή». Το είδος ή το πεδίο της υπεροχής και της νίκης είναι αδιάφορο, αρκεί η κυριαρχία. Ένας παρατηρητής, ανεπηρέαστος, όσο αυτό είναι δυνατόν, θα παρατηρήσει ότι οι λαοί μένουν παθητικοί θεατές μιας παγκόσμιας παράστασης στην οποία οι περιστασιακοί, αλίμονο για τους ίδιους, νικητές, προσπαθούν να κάνουν τη νίκη τους αποδεκτή και σταθερή στο χρόνο. Η εποχή του lifting. Η νίκη του φαινόμενου πάνω στο σημαντικό. Μια απάτη δηλαδή. Η απάτη ως γνωστό είναι η απόκρυψη της αλήθειας ή η έκθεση των ψευδών σαν αληθειών.

Στις τεχνολογικά προηγμένες κοινωνίες, εκεί δηλαδή που η κοινωνία μηχανοποιείται εξ αιτίας των ειδικεύσεων, παρατηρείται μια αυξημένη προσβολή της συλλογικότητας και κατ’ επέκταση της ιδιαιτερότητας της προσωπικότητας.

Η ανωμαλία αφορά στην αύξηση της αλληλεξάρτησης, έτσι σ’ αυτά τα τεράστια συστήματα αν ένα μέρος της δομής τους αστοχήσει ή βλαφτεί, ή διαφθαρεί η κοινωνική συνεκτικότητα, ο αντίκτυπος θα διαχυθεί παντού σαν τοξίνωση.

 Η πολυπλοκότητα αυτών των τεράστιων συστημάτων παράγει μια «ψυχολογική απόσταση» μεταξύ των ατόμων και χαλαρώνει τις συζεύξεις που πιστοποιούν ότι οι άνθρωποι ανήκουν στο ίδιο είδος. Σ’ αυτές τις συνθήκες ο αλτρουισμός δε λειτουργεί, ενώ αντίθετα αναπτύσσεται ο «εγωισμός» των μικρών ομάδων ή των ατόμων. Οι αλλαγές που συντελούνται από την συναθροιστική δομή της «καπιταλιστικής παγκοσμιότητας», καταστρέφοντας την αντίληψη του συνόλου  αναγκάζουν το σύστημα να ενισχύει την ατομικότητα, κυρίως όμως θίγονται οι δημοκρατικοί θεσμοί οι οποίοι σιγά-σιγά και ένας-ένας θα υποχωρούν λόγω της αδυναμίας τους να συνυπάρξουν και να στηρίξουν τους μετασχηματισμούς.

Η έννοια της τάξης συνήθως χρησιμοποιείται για την περιγραφή ομάδων που τα μέλη τους ενώνονται στη βάση της ίδιας κοινωνικής και οικονομικής θέσης και των ίδιων συμφερόντων. Η ιδέα της ταξικής κοινωνίας με τις κλειστές κοινωνικές τάξεις και η εξέλιξή της σε δύο κύριες τάξεις λόγω της εκβιομηχάνισης όπως αναλύθηκε στο έργο του Μαρξ, σήμερα τείνει να γίνει πιο πολύπλοκη με τη διάχυση του καταναλωτισμού. Η αυτοματοποίηση της παραγωγής, η αστικοποίηση της υπαίθρου, η μηχανοποίηση της χειρονακτικής εργασίας κάνει στις μέρες μας να γίνεται ολοένα και πιο φανερό ότι σε μια διαλεκτική ταξικής αντίθεσης σπανιότατα η «ποσότητα της φτώχειας» εξελίσσεται σε «ποιότητα επαναστατικότητας». Πώς θα μπορούσε άραγε να μετρηθεί η ταξική συνείδηση, προϋπόθεση δια να παίξει η καταπιεζόμενη τάξη τον ιστορικό της ρόλο; Πώς η αφομοίωση της εργατικής τάξης απ’ την καπιταλιστική κοινωνία λόγω της μηχανοποίησης μπορεί να επιτρέψει την συντήρηση μιας ταξικής συνείδησης;

Η καταναλωτική συμπεριφορά όλων των τάξεων και ομάδων, η γραφειοκρατική πολυπλοκότητα των μεγάλων σχηματισμών, η αύξηση των ελέγχων, η μείωση των ελευθεριών κ.λ.π., θα συντηρεί πάντα  κοινωνικές συγκρούσεις μικρής ή μεγάλης κλίμακας αλλά κάνει μάλλον απίθανη τη συγκρότηση ταξικής συνείδησης και ταξικών αγώνων. Στην πράξη όλοι οι καταπιεζόμενοι φτωχοί ονειρεύονται να γίνουν πλούσιοι καταπιεστές. Η καταναλωτική κοινωνία με την αφθονία της προσφοράς, μοναδική όπως φαίνεται κουλτούρα της εποχής, προσφέρει στον καθένα την δυνατότητα έστω και προσωρινά να αισθανθεί κάποιος άλλος.

Η υπόθεση του Μαρξ ότι  η συνείδηση της ταξικής θέσης τείνει να ταυτιστεί με την ατομική ύπαρξη έτσι ώστε να γίνει δυνατή μια υπέρβαση της ατομικότητας υπέρ της συλλογικότητας μοιάζει να απομακρύνεται στον ορίζοντα ταχύτατα.

Εκτός όμως από την κλασσική αντίληψη της διαστρωμάτωσης σε σχέση με την οικονομική ή την κοινωνική θέση, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε, σήμερα πια, μια τακτοποίηση όχι βέβαια σε σχηματική διαστρωμάτωση αλλά σαν τυπικά όμοια δομή συμπεριφορών. Η καταναλωτική ομογενοποίηση δημιουργεί ένα πεδίο ανάπτυξης συγκεκριμένων συμπεριφορών ατόμων ή ομάδων που δεν αποτελούν ιδιαίτερες τάξεις αλλά διαπερνούν πέρα για πέρα το ταξικό «φάσμα» όπως το ξέραμε. Ο παθολογικός ατομισμός που προκαλεί αυτές τις συμπεριφορές υπογραμμίζει την απιθανότητα μιας ουτοπικής υπέρβασης προς μια συλλογική κοινωνία ατόμων με ίσα δικαιώματα αλλά όχι ομοιόμορφης νοημοσύνης.

Κινούμαστε με μεγάλη ταχύτητα προς μια συναθροιστική κοινωνία με μεγάλες ανισότητες είτε στην οικονομία είτε στα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ψευδώς προπαγανδίζεται το αντίθετο. Οι συζεύξεις μεταξύ των ατόμων ή των ομάδων παύουν να είναι οι φυσικές και μετατρέπονται σε ηλεκτρονικές σχέσεις που παράγει η τεχνογνωσία του κέρδους. Αντίθετα η νοημοσύνη πιέζεται να γίνει ομοιόμορφη, έτσι ώστε η απόκριση στα τελεστικά μηνύματα των εξουσιαστών να μην παρουσιάζουν αποκλίσεις. Το σύστημα του κέρδους κρίνει ότι η λειτουργική αποτελεσματικότητα είναι γι αυτό σημαντικότερη της δομικής φυσικότητας. Δηλαδή αν δεν καταναλώνεις θα είσαι αντικοινωνικό στοιχείο, προδότης, ύποπτος κ.λ.π.

Οι πολλοί άνθρωποι έχουν την αφέλεια να θεωρούν ότι μπορούν κι αυτοί να εκμεταλλευτούν λιγάκι το παμφάγο σύστημα. Το πληρώνουν με τον χειρότερο τρόπο. Παραδίδουν τα παιδιά τους στο Μινώταυρο. Στην εποχή μας οι αποφάσεις παίρνονται από πυρήνες εξουσίας με τέτοια ισχύ που ποτέ δεν υπήρξε παρόμοια στην ιστορία. Ένα μεσαίο στέλεχος στην Γενεύη ή στις Βρυξέλλες έχει ισχύ κι εξουσία μεγαλύτερη από δέκα Φαραώ.

Μην είμαστε αφελείς, η ασυδοσία και η σχιζοειδής δράση συγχέεται σκόπιμα με την έννοια της ελευθερίας. Το χάος του κυβερνοχώρου εγγυάται στους ελέγχοντες χώρο και ταχύτητες τέτοιες ώστε η «ελευθερία της κίνησης» να είναι πιστευτή.

Αν θέλεις να καταστρέψεις κάτι, να κάνεις ανίσχυρο κάτι ισχυρό ή να εξευτελίσεις κάτι ευγενές, από ιδέα μέχρι άνθρωπο ή και ζώο, αρκεί να το παραδώσεις σε απολίτιστους και κοινωνικά αμόρφωτους ανθρώπους. Να το παραδώσεις χωρίς όρια, συνθήκες και αρχές. Χωρίς καμιά άλλη προσπάθεια, βάλτο να υπάρχει μαζί τους ελεύθερα. Αυτοί θα το τακτοποιήσουν μια χαρά. Σε πολύ λίγο χρόνο θα είναι να το κλαις, όμοιό τους. Το ιερό θα γίνει εξουσία, η πνευματικότητα εμπόριο, ο λύκος σκύλος.

Συμβαίνει έτσι το παράδοξο, η χωρίς αρχές ελευθερία να μπορεί να γίνεται εμπόδιο της ελευθερίας. Η ελευθερία να σου στερώ την ελευθερία. Κάποιων η ελευθερία να είναι μεγαλύτερη από την δική σου. Πώς όμως μπορεί μια αφαιρετική έννοια να παίρνει ποσοτικό χαρακτήρα;

Αυτό συμβαίνει γιατί η ελευθερία δεν είναι απόλυτη, ή τελική έννοια. Δε μπορεί ποτέ να είναι στόχος, αλλά ενεργειακό μέσο για την επίτευξη κάποιου σκοπού. Ελευθερία για να πράξω ή να επιτύχω κάτι. Αυτός ο σκοπός σαν ποιότητα ή ποσότητα χαρακτηρίζει και την ελευθερία που απαιτείται για την απόκτησή του.

Εξηγείται έτσι χονδροειδώς, πώς «ελεύθεροι» άνθρωποι είναι στην πράξη δούλοι. Δεν είναι η ελευθερία που τους υποδούλωσε, αλλά ο στόχος που επέλεξαν να κατακτήσουν.

Η ελευθερία έχοντας ενεργειακό χαρακτήρα, από μόνη της, δεν είναι ποιοτικά ή ποσοτικά ορισμένη. Χρωματίζεται από τις προθέσεις και τους στόχους. Θα ρωτήσει κανείς «είναι διαφορετική η ελευθερία του εμπορίου από την ελευθερία του δημιουργού;» ή  «πώς ορίζεται η ελευθερία της ελευθερίας;» Η αδυναμία απάντησης σ’ αυτά τα ερωτήματα, αλλά και σε άπειρα άλλα υποδεικνύει ότι η ελευθερία από μόνη της δεν ορίζει τίποτα. Πρέπει πάντα να συνοδεύεται από κατηγορικό προσδιορισμό, διαυγείς προθέσεις και ορισμένο και δημιουργικό στόχο.

Τα τελευταία δεκαπέντε-είκοσι χρόνια, μετά την νίκη του εκμεταλλευτικού εγωισμού πάνω στην έστω και αποτυχημένη προσπάθεια της κοινωνικής αλληλεγγύης, από την ανάγκη ενός ιδεολογικού υπόβαθρου που να στηρίζει αυτή τη νίκη, άρχισε να αναπτύσσεται η «φιλοσοφία» του παγκόσμιου χώρου. Μια κοσμοπολίτικη αντίληψη υποκριτική και ύπουλη που προπαγανδίζει το τέλος της ιστορίας, το τέλος της πάλης των τάξεων, μια παγκόσμια αδελφότητα χαζοχαρούμενων καταναλωτών που ζουν βουτηγμένοι στην ευτυχία που προσφέρει η τεχνολογική ανάπτυξη, χωρίς κοινωνική και οικονομική δημοκρατία. Η εποχή της γνώσης και της πληροφορίας, αν τελικά δεν τελειώσει η ιστορία, θ’ αναφέρεται σαν εποχή της Μεγάλης Πλάνης.

Σημείωση: Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε αυτούσιο τον Ιούνιο του 2006 στον «Ερμή του Ξωβουνίου» με τίτλο «Πίσω και πέρα απ’ την κουλτούρα της κατανάλωσης». Το ότι διατηρεί την επικαιρότητά του δέκα χρόνια μετά, μέσα στην Κρίση του καπιταλιστικού συστήματος κάνει φανερό το ότι η Νέα Τάξη έχει προχωρήσει στα σχέδιά της και όλα όσα προπαγανδίζει είναι ψεύδη.